Ο "Παρεξηγημένος" Κηφήνας

Με αφορμή πρόσφατο άρθρο στην Μελισσοκομική Επιθεώρηση του καθηγητή Μιχ. Υφαντίδη και συνεχίζοντας το πολύ καλό Post του φίλου του Κώστα, να βοηθήσουμε λίγο ακόμα το φουκαρά τον κηφήνα να ξεπλύνει λίγη από τη ρετσινιά του.
Η προσπάθεια αποκατάστασης της τιμής του παρεξηγημένου κηφήνα ξεκινά αρκετούς μήνες πριν, όταν είχα την ιδέα και την πρωτοβουλία να ιδρύσουμε μελισσοκομικό σύλλογο στην Ανατολική Αττική. Ως έχων την ιδέα λοιπόν έγινα και νουνός του συλλόγου ονομάζοντάς τον Μελισσοκομικό Σύλλογο Ανατολικής Αττικής «Ο ΚΗΦΗΝΑΣ». Μπορώ να πω ότι η αποδοχή ήταν μεγαλύτερη του αναμενόμενου, υπήρξαν 1-2 αντιδράσεις, και τελικά με αυτόν τον διακριτικό τίτλο κατοχυρώθηκε στο Πρωτοδικείο.
Ο κηφήνας λοιπόν έρχεται στη ζωή με παρθενογέννηση. Τι σημαίνει αυτό? Λίγη θεωρία εδώ της βιολογίας της βασίλισσας. Η βασίλισσα βγαίνει από την κυψέλη της μόνο μια φορά στη ζωή της (ίσως μια δεύτερη στη σμηνουργία), λίγες μέρες αφ ότου εκκολαφθεί, με σκοπό να γονιμοποιηθεί. Στο παρθενικό της λοιπόν αυτό πέταγμα συνευρίσκεται και απολαμβάνει άπαξ και δια παντός ένα ερωτικό όργιο. Το σπέρμα των πολλαπλών εραστών της αποθηκεύεται σε μια ειδική σπερματοθήκη μέσα στο σώμα της. Έχει φροντίσει με τον τρόπο αυτό η φύση για τη βιοποικιλότητα. Με την επιστροφή της στην κυψέλη αρχίζει να γεννά. Κάθε ωάριό της θα γονιμοποιείται με ένα σπερματοζωάριο από τα εκατομμύρια που έχει αποθηκευμένα. Μόλις όμως η βασίλισσα αντιληφθεί (με μηχανικό τρόπο) ότι βρίσκεται σε κηφηνοκέλι, τότε δεν γονιμοποιεί το ωάριό της αλλά το αφήνει στη θέση του αγονιμοποίητο. Αποτέλεσμα αυτής της ενέργειας είναι η γέννηση ενός αρσενικού ατόμου, του κηφήνα, ο οποίος μάλιστα μεταφέρει το γονιδίωμα μόνο της μητέρας του και όχι του πατέρα του.
Μέχρι τώρα λοιπόν γνωρίζαμε ότι ο μοναδικός λόγος ύπαρξης του κηφήνα είναι η γονιμοποίηση της βασίλισσας αφού ούτε νέκταρ μπορεί να συλλέξει ούτε γύρη ούτε άλλη κοινωνική εργασία. Φαί και πήδημα μόνο. Εξ αυτού και η ρετσινιά. Το γεγονός ότι ο κηφήνας γίνεται δεκτός σε όλες τις κυψέλες και δεν εκδιώκεται από τις φρουρούς μάλλον θα έπρεπε να έχει προβληματίσει τους επιστήμονες.
Σε τι άραγε άλλο μπορεί να είναι χρήσιμος ο κηφήνας?
Η παραγωγή κηφήνων σε μια κυψέλη κορυφώνεται την περίοδο Φεβρουαρίου ? Μαρτίου λίγο πριν αρχίσει το φαινόμενο της σμηνουργίας (φυσική διαιώνιση του μελισσιού). Εδώ να πούμε ότι η συνοχή και ο προγραμματισμός όλων των ενεργειών ενός μελισσιού εξαρτάται από την οσμή της ουσίας που εκκρίνει η βασίλισσα (φερομόνη). Επίσης να πούμε για την τροφάλλαξη, τη μεταφορά της τροφής από στόμα σε στόμα μεταξύ των μελισσών και των μελισσών-τροφών και της βασίλισσας. Η βασίλισσα δεν τρέφεται μόνη της αλλά αποκλειστικά από μέλισσες τροφούς. Μέσω λοιπόν της τροφάλλαξης μεταφέρεται και η φερομόνη της βασίλισσας σε ολόκληρο το μελίσσι. Οι κηφήνες λοιπόν που είναι το θέμα μας, την περίοδο της ραγδαίας αύξησής τους και στις πρώτες μέρες της ζωής του συνωστίζονται στο μέσον της γονοφωλιάς για καλύτερη προστασία. Λόγω του συνωστισμού οι εργάτριες μέλισσες απομακρύνονται προς τα άκρα. Έλα όμως που η τροφάλλαξη διακόπτεται απότομα στον κηφήνα αφού αυτός καταναλώνει την τροφή και δεν την μεταφέρει επεξεργασμένη όπως τα θηλυκά άτομα, με αποτέλεσμα να διακόπτεται και η μεταφορά φερομόνης. Με τον τρόπο αυτό θηλυκά άτομα μετατρέπονται πρόωρα σε συλλέκτριες μέλισσες (από οικιακές) και η συλλογή νέκταρος αυξάνει σε βαθμό που να αντισταθμίζει κατά πολύ την ποσότητα που καταναλώνουν οι κηφήνες. Το γεγονός αυτό έχει επιβεβαιωθεί και πειραματικά με κηρήθρες αποκλειστικά εργατικές και ελάχιστη παραγωγή κηφήνων.
Ένα δεύτερο γεγονός που εκκρεμεί να αποδειχτεί και πειραματικά είναι ότι το μελίσσι παίρνει σήμα ανεπάρκειας της βασίλισσάς του (αφού η οσμή της περιορίστηκε) και αρχίζει τη διαδικασία κατασκευής βασιλικών κελιών τα οποία κατά την περίοδο της Άνοιξης προκαλούν (μεταξύ πολλών άλλων) και το φαινόμενο της σμηνουργίας.
Είπαμε ότι ο κηφήνας προκύπτει παρθενογεννητικά και μεταφέρει μόνο το γονιδίωμα της μητέρας του. Δεν παίζει ρόλο λοιπόν ο κηφήνας στη μεταβίβαση γονιδιώματος στις επόμενες γενιές? Παίζει και σημαντικό μάλιστα.
Μέσα στην κυψέλη εκτός από την βασίλισσα γεννούν ενίοτε και οι εργάτριες. Και σε βασιλευόμενες κυψέλες από «αναρχικές» εργάτριες αλλά και σε «ορφανές». Ως αγονιμοποίητα θηλυκά θα γεννήσουν φυσικά μόνο ωάρια από τα οποία θα προκύψουν πάλι κηφήνες αλλά αυτήν τη φορά θα μεταφέρουν και το γονιδίωμα του πατέρα τους και οι οποίοι ως γαμέτες θα το διαιωνίσουν στις επόμενες γενεές.
Μένει να παρατηρηθεί αν οι συγκεκριμένοι κηφήνες είναι πιο δραστήριοι εραστές από τους γιούς της βασίλισσας.
Ίσως λοιπόν, τώρα που το σκέφτομαι, το χαρακτηριστικό αυτό να εξηγεί το γεγονός ότι κάθε χρόνο αναίτια μου ορφανεύουν μελίσσια.
Βλέπουμε λοιπόν ότι ο φουκαράς ο κηφήνας όχι μόνο δεν επιβαρύνει το μελίσσι, τουναντίον συμβάλει στην αύξηση της συλλογής μελιού αλλά το κυριότερο συμβάλλει στην βιοποικιλότητα του είδους.