Αφεσμός - Swarm

Με αφορμή τον τουλάχιστον ...άτυχο αν όχι υβριστικό, με την αρχαιοελληνική έννοια του όρου, χαρακτηρισμό της νέας φονικής εξόρμησης των παγκόσμιων σερίφηδων (Η.Π.Α) ως αφεσμό (Swarm) ας δούμε δυο τρία στοιχεία σχετικά με αυτό.

Πρώτα απ’ όλα, για να δικαιολογήσω και την εισαγωγή μου, ο αφεσμός (αλλιώς σμηνουργία) είναι η φυσική διεργασία του πολλαπλασιασμού των μελισσών. Είναι δηλαδή δημιουργία νέας κοινωνίας δηλαδή διαιώνιση της ζωής, σε αντίθεση με τους σφαγείς οι οποίοι προσπαθούν να την εξαφανίσουν.

Αποτελεί ένα από τα σημαντικά προβλήματα του μελισσοκόμου, καθώς μέσω αυτού η κυψέλη αποδυναμώνεται από πληθυσμό και πλέον δεν είναι αποδοτική σε μελιτοσυλλογή. Οι παλιοί, και δυστυχώς και πολλοί νέοι, πιστεύουν ότι με αυτόν τον τρόπο θα πολλαπλασιάσουν τα μελίσσια τους. Εσφαλμένη φυσικά αντίληψη αφού θα πρέπει κανείς να είναι συνέχεια δίπλα στο μελισσοκομείο και να τρέχει δεξιά και αριστερά να μαζεύει από δέντρα και ...τοίχους τα σμάρια.

Υπάρχουν πολλές τεχνικές για να αποτρέψει κανείς τις σμηνουργίες όπως και κάποιες για να τις προσελκύσει (ειδικά τις ξένες αφού ανέξοδα θα αποκτήσει νέα μελίσσια και μάλιστα γονίδια). Προσωπικά δυστυχώς μέχρι τώρα δεν έχω καταφέρει να ελέγξω σωστά τις σμηνουργίες και πέρυσι έτρεχα πασχαλιάτικα να τις μαζεύω. Φέτος δοκιμάζω άλλη τακτική τα αποτελέσματα της οποίας κάποια στιγμή θα τα αναφέρω.


Από μέσα Απριλίου λοιπόν, ειδικά όσοι ζείτε σε επαρχιακές περιοχές πιθανόν να δείτε σμήνη μελισσών να περνάν στον αέρα με χαρακτηριστικό βόμβο. Μόλις το μελίσσι αποφασίσει και εγκαταλείψει την κυψέλη για αναζήτηση νέας στέγης, θα εγκατασταθεί σε κάποιο βολικό για αυτό σημείο σε απόσταση σχετικά μικρή (100-200 μέτρα). Εκεί θα παραμείνει από 24-48 ώρες αναζητώντας (ειδικές ανιχνεύτριες μέλισσες) την κατάλληλη κατοικία όπου και θα μετακινηθεί μόνιμα. Στην πρώτη του στάση λοιπόν ο μελισσοκόμος θα φροντίσει να το «τινάξει» μέσα σε μία κυψέλη και να την εγκαταστήσει στη νέα της θέση στο μελισσοκομείο.
Το εκπληκτικό είναι ότι παρ όλο που οι μέλισσες έχουν ιδιαίτερα ανεπτυγμένη μνήμη σε σχέση με τη θέση της κυψέλη τους, σε βαθμό μάλιστα να επιστρέφουν σε αυτήν αν μετακινηθεί η κυψέλη σε απόσταση μικρότερη των 4-5 χιλιομέτρων, ο αφεσμός έχει πλήρη απώλεια μνήμης. Έτσι είναι δυνατή η τοποθέτηση ακόμα και δίπλα στο μητρικό μελίσσι. Τα σμήνη αυτά είναι σε γενικές γραμμές μη επιθετικά (λόγω ενστίκτου αλλά και για ?μηχανικούς λόγους). Από ένστικτο η μέλισσα ξέρει ότι κινδυνεύει να πεθάνει αν επιτεθεί και τσιμπήσει, οπότε έτσι θα μειωνόταν οι πιθανότητες επιβίωσης της νέας κοινωνίας, λόγω μείωσης πληθυσμού, η οποία δεν διαθέτει φυσικά καθόλου γόνο (μωρά μέλισσες). Από την άλλη, λίγο πριν την αναχώρηση από τη μητρική κυψέλη, φροντίζουν να γεμίσουν τον πρόλοβό τους (το στομάχι τους ας πούμε), με μέλι, το οποίο θα καταναλώσουν μέχρι να οριστικοποιηθεί η μετακίνησή τους. Αυτό τις κάνει δύσκαμπτες με αποτέλεσμα να μην μπορούν να τσιμπήσουν με τo χαρακτηριστικό τρόπο τους.

Μελίσσια που προέρχονται από σμηνουργίες (γονίδια) έχουν φοβερό ρυθμό ανάπτυξης. Θα χτίσουν ένα πλήρες φύλλο κερήθρας σε λιγότερο από 1-2 ώρες!!! Σε 2-3 μήνες θα έχει αναπτυχθεί σχεδόν όπως το μητρικό μελίσσι. Δυστυχώς (για το μελισσοκόμο, όχι για τη φύση) θα διατηρήσει στο ακέραιο και το ένστικτο της σμηνουργίας.
Πολλές φορές εγκαταλείπουν το μητρικό μελίσσι περισσότερα από ένα «πουλιά». Παρένθεση εδώ για να αναφέρουμε και κάτι σχετικό με τη φράση «και του πουλιού το γάλα». Φυσικά όλοι αναρωτηθήκαμε κάποτε πιο είναι αυτό το πουλί που κάνει γάλα. Οι μελισσοκόμοι αναφέρουν ως «πουλιά» τους αφεσμούς, το δε γάλα είναι ο βασιλικός πολτός ο οποίος έχει όψη γάλακτος και ίσως αποτελέσει θέμα μας σε κάποιο μελλοντικό post. Κλείνουμε την παρένθεση και συνεχίζουμε. Αν λοιπόν είναι επιζήμια για τον μελισσοκόμο η σμηνουργία φανατιστείτε τι σημαίνει να εγκαταλείπουν την κυψέλη 2 ή και 3 κάποιες φορές σμάρια. Αποδεκατίζεται εντελώς η μητρική κυψέλη η οποία μάλιστα κάποιες φορές δεν καταφέρνει να επιβιώσει. Επιβάλλεται λοιπόν ο έλεγχός της αν επιθυμούμε γερά μελίσσια. Όσο για τους μη μελισσοκόμους, μην φοβάστε τα «τσαμπιά» αυτά αν εγκατασταθούν στο χώρο σας, αποτελεί σημάδι καλοτυχίας άλλωστε, μην τα ενοχλείτε, πολύ περισσότερο μην επιχειρήσετε να τα εξοντώσετε ...κλωτσάτε την τύχη σας!!! και αν το θυμηθείτε, τηλεφωνήστε μου, και εγώ και οι μέλισσες θα σας ευχαριστήσουμε ιδιαίτερα.

Χτισίματος συνέχεια....

Οι μέλισσες λοιπόν έχουν βρει με τα εξάγωνα κελιά τους, πράγματι την καλύτερη και την οικονομικότερη μορφή, που μπορεί κανείς να σκεφτεί. Ένας χτίστης θα χρειαζόταν για την διεκπεραίωση ενός τόσο κανονικού χτισίματος, ένα νήμα της στάθμης και ένα μοιρογνωμόνιο. Οι μέλισσες μετρούν τις γωνίες πιθανόν με τα πολλά τριχίδια αφής που έχουν στο κεφάλι και στις κεραίες. Ωστόσο, τίποτα δεν είναι εξακριβωμένο γύρω από το θέμα αυτό. Το σώμα των μελισσών είναι εφοδιασμένο με μια ζωντανή αεροστάθμη.
Το κεφάλι τους δηλαδή στηρίζεται πιο ψηλά από το κέντρο βάρους του, σε δύο προεξοχές του στήθους από χιτίνη (Ζ στην εικόνα). Όταν στέκεται η μέλισσα επάνω στην κηρήθρα, με το κεφάλι προς τα πάνω, τότε η βαρύτητά της το τραβάει προς το στήθος. Ένας σωρός από πάρα πολλά ευαίσθητα αισθητήρια κύτταρα αφής στην κορυφή των προεξοχών από χιτίνη, κάνει να γίνονται αντιληπτές αυτές οι περιστροφικές κινήσεις. Όταν το κεφάλι είναι προς τα κάτω, η περιστροφή δρα κατά την αντίθετη έννοια, και κάθε λοξή θέση προκαλεί μιαν άλλη χαρακτηριστική κατανομή της πίεσης, επάνω στο σωρό των αισθητηρίων κυττάρων. Έτσι οι μέλισσες είναι σε θέση να ελέγχουν τη στάση του ίδιου τους του σώματος και ταυτόχρονα την τοποθέτηση της κηρήθρας στο χώρο. Αν κανείς τους καταστρέψει το όργανο αυτό με το οποίο αντιλαμβάνονται την κατεύθυνση της βαρύτητας, τότε οι μέλισσες σταματούν την οικοδομική τους δραστηριότητα και έτσι βρίσκουμε στο πάτωμα αχρησιμοποίητα τα κέρινα λέπια που παράγουν.

Μικροί Μάστορες

Κηρήθρες δε χτίζονται μέσα στην κυψέλη διαρκώς, όμως όταν χρειαστούν, χτίζονται πολύ γρήγορα. Η φωτογραφία δείχνει τι κατόρθωσαν να φτιάξουν οι μικροί αυτοί μάστορες μέσα σε λίγες ώρες. Βλέπουμε ακόμα ότι το χτίσιμο αρχίζει από επάνω και συνεχίζεται ακριβώς κατακόρυφα προς τα κάτω. Κάθε κηρήθρα αποτελείται από αρκετές χιλιάδες μικρά, κέρινα δωμάτια ή «κελιά», που χρησιμεύουν άλλοτε σαν παιδικά δωμάτια και άλλοτε σαν αποθήκες για την τροφή. Τα κελιά έχουν μια σκόπιμη διάταξη, που προκαλεί εντύπωση.

Αν κόψουμε μια κηρήθρα εγκάρσια, από επάνω προς τα κάτω, θα αποκτήσουμε μια εικόνα όπως του σχήματος δίπλα. Η κηρήθρα έχει ένα μεσότοιχο (Μ) που, όπως και τα άλλα μέρη, φτιάχνεται από κερί που αποτελεί τον κοινό πυθμένα για τα κελιά, που είναι τοποθετημένα προς τις δύο πλευρές. Οι βαθουλωτοί πυθμένες είναι επιδέξια χωμένοι ο ένας μέσα στον άλλο, έτσι που ν’ αξιοποιείται άριστα ο χώρος. Τα κελιά παρουσιάζουν μικρή κλίση, τόση που είναι αρκετή, ώστε τα τοποθετημένα μέσα σ’ αυτά λεπτόρρευστα αποθέματα μελιού να μη μπορούν να στάζουν. Το αξιοπρόσεκτο όμως είναι ότι τα πλαϊνά τοιχώματα των κελιών σχηματίζουν μεταξύ τους εξάγωνα. Οι μέλισσες θα μπορούσαν βέβαια κι αυτές να χτίζουν τα κελιά τους το ίδιο καλά με τα κυκλικά τοιχώματα, όπως πράγματι τα φτιάχνουν οι βομβίνοι ή να διαλέξουν άλλες μορφές.
Όμως με κυκλικά ή τυχόν οκτάγωνα κελιά θα έμεναν μεταξύ τους αχρησιμοποίητοι χώροι και αυτό θα ήταν σπατάλη χώρου. Επίσης κάθε κελί θα έπρεπε κα έχει εξολοκλήρου ή κατά ένα μέρος τα αποκλειστικά δικά του τοιχώματα και αυτό θα ήταν σπατάλη υλικού. Με τρίγωνα ή εξάγωνα κελιά παύουν να υπάρχουν και τα δύο μειονεκτήματα, διότι κάθε τοίχωμα θα είναι κοινό σ’ όλη του την έκταση για δύο γειτονικά κελιά, κι επομένως αξιοποιείται δύο φορές και δεν παραμένουν ενδιάμεσοι κενοί χώροι. Τα τρίγωνα, τετράγωνα και εξάγωνα της εικόνας είναι έτσι σχεδιασμένα ώστε να καλύπτουν ακριβώς ισομεγέθεις επιφάνειες.

Σ΄ αυτά λοιπόν τα κελιά με το ίδιο βάθος, θα χωρούσε η ίδια ποσότητα μέλι. Από τα τρία όμως αυτά γεωμετρικά σχήματα με την ίδια επιφάνεια τα εξάγωνα έχουν την πιο μικρή περίμετρο. Επομένως για την ολοκλήρωση της κατασκευής των εξάγωνων κελιών, με ίδια χωρητικότητα, απαιτείται το πιο λίγο υλικό κατασκευής.

Από το βραβευμένο με Nobel "Από τη ζωή των μελισσών" του Karl von Frish

Σιωπηλή Άνοιξη

...Στην Ελληνική μυθολογία η μάγισσα Μήδεια, οργισμένη γιατί στην καρδιά του άντρα της του Ιάσωνα πήρε τη θέση της κάποια αντίζηλός της, δώρισε στην καινούρια νύφη ένα φόρεμα που είχε μαγικές ιδιότητες. Η γυναίκα μόλις φόρεσε το ρούχο πέθανε αμέσως με φρικτό τρόπο. Αυτός ο έμμεσος θάνατος έχει το αντίστοιχό του στα γνωστά «διασυστηματικά εντομοκτόνα». Αυτά είναι χημικές ενώσεις με τρομακτικές ιδιότητες και χρησιμοποιούνται για να μετατρέψουν τα φυτά ή τα ζώα σ’ ένα είδος «Μηδικού ρούχου», κάνοντάς τα δηλητηριώδη. Αυτό γίνεται με σκοπό να σκοτωθούν τα έντομα που έρχονται σ’ επαφή μαζί τους, ιδιαίτερα που τρέφονται απ’ τους χυμούς ή το αίμα τους.
Ο κόσμος των διασυστηματικών εντομοκτόνων είναι ένας παράξενος κόσμος που ξεπερνάει τη φαντασία των αδερφών Γκρίμ, κι ίσως έχουν κάποια συγγένεια με τον κόσμο των κινουμένων σχεδίων του Τσαρλς Άνταμς. Είναι ένας κόσμος όπου το μαγεμένο δάσος των παραμυθιών γίνεται ένα δηλητηριώδες δάσος κι όποιο έντομο μασήσει ένα φύλλο ή ρουφήξει το χυμό ενός φυτού, είναι καταδικασμένο. Είναι ένας κόσμος όπου ένας ψύλλος δαγκώνει ένα σκύλο και πεθαίνει, γιατί το αίμα του σκύλου έχει γίνει δηλητηριώδες. Ένας κόσμος όπου ένα έντομο μπορεί να πεθάνει απ’ τις αναθυμιάσεις ενός φυτού που δεν άγγιξε καν, όπου μια μέλισσα μπορεί να μεταφέρει δηλητηριασμένο νέκταρ στην κυψέλη της και να παράγει δηλητηριώδες μέλι.

Ράκελ Κάρσον - Σιωπηλή Άνοιξη

Η Κρυφή Ζωή των Μελισσών

..."Πες της για τον Αρισταίο", πετάχτηκε ο Ζάκ.

"Α ναι, ο Αρισταίος. Όλοι οι μελισσοκόμοι θα έπρεπε να ξέρουν αυτή την ιστορία". Μου χαμογέλασε μ' έναν τρόπο που μ' έκανε να νιώσω ότι θα περνούσα στο δεύτερο μέρος της μύησης του μελισσοκόμου, αν υποθέσουμε ότι το πρώτο μέρος ήταν το τσίμπημα. "Ο Αρισταίος ήταν ο πρώτος μελισσοκόμος. Μια μέρα πέθαναν όλες του οι μέλισσες, ήταν μια τιμωρία από τους θεούς για κάτι που είχε κάνει. Οι θεοί του είπαν να θυσιάσει έναν ταύρο ώστε να δείξει ότι το είχε μετανιώσει κι ύστερα να επιστρέψει στο κουφάρι εννιά μέρες αργότερα και να κοιτάξει μέσα. Ε, ο Αρισταίος έκανε ακριβώς ό,τι του είπαν κι όταν επέστρεψε είδε ένα σμήνος μελισσών να βγαίνει από το νεκρό ταύρο. Ήταν οι δικές του μέλισσες που είχαν ξαναγεννηθεί. Τις πήρε στο σπίτι του, στις κυψέλες του, κι ύστερα απ' αυτό οι άνθρωποι πίστεψαν ότι οι μέλισσες μπορούν να νικήσουν το θάνατο. Οι βασιλιάδες στην ελλάδα έφτιαχναν τους τάφους τους σε σχήμα κυψέλης γι' αυτόν ακριβώς το λόγο"......

Σου Μανκ Κιντ "Η Κρυφή Ζωή των Μελισσών"